Sposoby na trudne dziecko

Nie ma trudnych dzieci, są jedynie trudne zachowania, które można podzielić na: drażniące, niepożądane i zburzenia zachowania.

Pierwsze są adekwatne do wieku i poziomu rozwoju oraz dodatkowo stanowią problem dla rodziców, opiekunów lub samego dziecka (np. rzucanie się na ziemię lub bicie osoby dorosłej, która odmawia dziecku czegoś lub coś mu zakazuje)ostatnie to zbiór niepożądanych zachowań trwających co najmniej kilka miesięcy, które diagnozuje specjalista, określając, czy dane zachowanie występuje na skutek zaburzenia, choroby dziecka, czy tez wynika z braku umiejętności wychowawczych  rodzica tj. niewyznaczanie granic, braku konsekwencji lub zaniedbywania dziecka.

W środowisku przedszkolnym mamy do czynienia z dziećmi o różnych osobowościach. Składają się na nie temperament(geny)oraz charakter(wychowanie). Występujące u dzieci zachowania i reakcje związane są:

- bezpośrednio z dzieckiem (w zakresie)w zakresie temperamentu np. trudności z zapanowaniem nad emocjami, impulsywność, łatwe wpadanie w złość, ale i choroby, na które cierpi; opóźniony lub nieharmonijny rozwój czyli słabo wykształcone umiejętności społeczne),

- z najbliższym otoczeniem dziecka tj. rodziną- tym jak ona wygląda i jak funkcjonuje(samotne rodzicielstwo, skonfliktowane np. w trakcie rozwodu, sprzeczne poglądy rodziców dotyczące wychowania, bezrobocie lub zbytnie pochłonięcie pracą zawodową itp.)

- zachowaniami rodziców (zbyt surowe lub zbyt pobłażliwe metody wychowawcze, brak reakcji rodzica lub niewłaściwe reagowanie na sygnały wysyłane do niego przez dziecko, brak pochwał i zwracanie uwagi jedynie na porażki malucha, nadmierne oczekiwania wobec dziecka nieadekwatne do jego realnych możliwości, nieokazywanie ciepła, stosowanie kar fizycznych itp.). Pamiętajmy, że problemem czy  trudnością nie jest samo dziecko, tylko jego zachowanie, które chcemy wyeliminować lub zmienić. W tym celu powinniśmy mieć jak najwięcej informacji o dziecku, uważnie je obserwować zarówno podczas zajęć edukacyjnych, jak i podczas zajęć edukacyjnych, jak i podczas zabawy oraz posiadać wiedzę na temat sytuacji rodzinnej wychowanka. Dzieci miewają takie zachowania, które nam się podobają i są akceptowane (np. siedzi spokojnie przy stoliku, z zaciekawieniem i w skupieniu wykonuje powierzone mu  zadanie lub po zakończonej zabawie odkłada zabawki na swoje miejsce)oraz takie, które nam  i otoczeniu przeszkadzają i są nieakceptowane (np. krzyczy i  biega podczas zajęć rozrzuca zabawki i nie odkłada ich na swoje miejsce, wyrywa innym dzieciom zabawki, rzuca nimi w dzieci lub bije je.) Niektóre zachowania są w danym wieku normą, inne jednak stanowią niepokojące sygnały. Wszystko zależy od tego czy jest to tylko incydentalne zdarzenie, czy też jego natężenie (siła) i częstotliwość występowania  są zwiększone, a czas trwania wydłużony i zawsze  nieadekwatny do bodźca. Zazwyczaj po okresie adaptacyjnym, który dla każdego przedszkolaka jest trudny, następuje czas, kiedy doskonale widać na tle grupy , które zachowania dziecka są niepokojące i wymagają naszej korekty lub zastąpienia zachowania niepożądanego pożądanym. Jest to niełatwe zadanie – czasochłonne, wymagające konsekwencji i zastosowania różnych metod pracy – ale do zrobienia. Zanim przejdziemy do opisania sposobów, które warto stosować w przypadku zachowań trudnych, zwróćmy uwagę na to, że każde zachowanie to konkretna czynność. Zawsze poprzedzone jest jakąś przyczyną i kończy się bezpośrednio po nim jakimś następstwem, tj. konsekwencja dla dziecka. Wszystko, co dzieje się przed wystąpieniem danego zachowania, nie jest bez znaczenia, gdyż powoduje to określoną reakcję dziecka. To, co się dzieje zaraz po- to konsekwencje tego zachowania, czyli to, jak my, dorośli je potraktujemy: czy je wzmocnimy (konsekwencje pozytywne), czy wygasimy (konsekwencje negatywne)

Trudne zachowania jak sobie z nimi radzić?

W początkowym okresie adaptacji najważniejsze jest zapoznanie dzieci z planem dnia, który powinien być niezmienny przez cały okres pobytu, ponieważ regularność i przewidywalność gwarantują im poczucie bezpieczeństwa.

- Od samego początku wprowadzamy stale zasady, jasno, konkretnie i adekwatnie do wieku ujęte w kodeks (najlepiej w formie obrazkowej) do którego systematycznie się odnosimy i konsekwentnie  go przestrzegamy.

- Obserwacja dzieci zarówno podczas zajęć, jak i w czasie spontanicznej zabawy jest niezwykle ważna. Dzięki niej oraz dzięki znajomości maluchów staramy się nie dopuszczać do trudnych zachowań np. poprzez zmianę otoczenia, ograniczenia ilości bodźców, zmianę aktywności. Odwracamy uwagę dziecka, czyli przekierowujemy ją na coś bardziej interesującego.

- Właściwie formułujemy polecenia  poprzez krótkie, konkretne i adekwatne do wieku komunikaty, które kierujemy bezpośrednio do dziecka poprzez nawiązanie kontaktu wzrokowego, dotyk dziecka w celu zwrócenia jego uwagi lub zawołanie po imieniu.
 - Wszystkie pozytywne i spontaniczne zachowania nagradzamy poprzez CHWALENIE to nic innego, jak wzmocnienie pozytywnego zachowania i gwarancja, że będzie ono występowało częściej, jest też to jasna informacja co  jest dobrym i akceptowalnymi pożądanym przez dorosłego zachowaniem oraz dodatkowo buduje pozytywną samoocenę dziecka.

- NAGRODY  zarówno te niematerialne (np. nagroda słowna, uzyskanie przywileju lub wydłużanie jego czasu trwania itp.)jak i materialne (np. naklejka, coś słodkiego, książeczka itp.) powinny być adekwatne do osiągnięcia, ale raczej drobne, gdyż chodzi tu o sam fakt ich otrzymania, a nie o wartość.

- ZASTĘPOWANIE ZACHOWANIA NIEWŁAŚCIWEGO – WŁAŚCIWYM: jeśli chcemy wyeliminować zachowania niepożądane, powinniśmy zastąpić je innym, czyli nauczyć dziecko nowego, właściwego zachowania.

- okazujemy wsparcie i pomoc poprzez wydawanie jasnym i prostych instrukcji NIE WYRĘCZAMY.  Bycie z dzieckiem(czasami sama nasza obecność) jest wystarczającą dla niego pomocą.

- jesteśmy zawsze KONSEKWENTNI – zarówno stosując negatywne konsekwencje (kary), jak i pozytywne konsekwencje (nagrody). Dzięki stosowaniu kar następuje wygaszanie niepożądanych zachowań (np. odebranie przywileju, skrócenie czasu zabawy, pozbawienie przyjemności, odesłanie na „krzesełko przemyśleń”  lub w nudne, odizolowane od pozytywnych wzmocnień miejsce.) Nagród używamy, gdy w miejsce zachowania nieakceptowalnego pojawia się zachowanie akceptowalne – wtedy wzmacniamy je poprzez przyznanie nagrody.

W przedszkolu uczymy dzieci, jak należy właściwie postępować i funkcjonować w grupie. Wykorzystujemy w tym celu różne metody. Często, i to zupełnie nieświadomie, stosujemy metodę żetonową w celu wypracowania i utrwalenia w dzieciach pożądanych zachowań. Metoda ta jest godna polecenia zarówno do pracy z jednym dzieckiem, jak i z całą grupą przedszkolną, jednak wymaga od nas zaangażowania i systematyczności. Możemy ją stosować krótkoterminowo i długoterminowo w zależności od stopnia problemu i celu, jaki chcemy osiągnąć. Nagroda powinna być wcześniej określona adekwatna do celu i okresu trwania i dzieci powinny ja znać. Możliwości do przeprowadzenia tej metody jest wiele – wszystko zależy od naszej pomysłowości i znajomości dzieci. Poniżej przedstawiamy kilka propozycji zastosowania metody żetonowej w celu osiągnięcia postawionego sobie celu.

Propozycja 1

(krótkoterminowa na okres 1-5  dni, do powielenia przez kolejne dni)

 Cel: Nagradzamy dzieci za przestrzeganie zasad panujących w przedszkolu. Każde dziecko stosujące się do zasad podczas całego dnia  zdobywa określoną liczbę naklejek i pod koniec dnia samodzielnie nakleja je na swoją kartkę (karta pracy nr 1) Jeżeli zapełni wszystkie wolne miejsca, dostanie nagrodę. Jeśli komuś się nie uda, może spróbować od nowa następnego dnia. Karty pracy możemy sobie skserować, aby mieć na każdy dzień nową – pamiętając  o zmianach nagrody!

Propozycja nr 2

(długoterminowa na okres całego miesiąca)

Cel: Nagradzamy dzieci za sprzątanie po sobie zabawek. Na półce w widocznym miejscu ustawiamy słoiczki jednakowej wielkości, które dzieci przynoszą z domu. Każdy słoiczek jest podpisany imieniem dziecka. Dzieci każdorazowo za wywiązanie się z obowiązku sprzątania po sobie zabawek małego cukierka, żeton itp. Ważne, aby widziały, ile maja zdobytych punktów, np. cukierków. Jeżeli słoik się zapełni, otrzymują nagrodę. Naturalnie wcześniej musza wiedzieć, co nią będzie.

Propozycja nr 3

 (długoterminowa na okres całego miesiąca)

Cel: Nagradzamy dzieci za koleżeńskie postawy tzn. dobre zachowania w stosunku do kolegów i koleżanek. Na tablicy w widocznym miejscu wypisujemy imiona dzieci, a przy każdym z imion rysujemy kółko na każdy tydzień. Za każde pozytywne zachowanie w stosunku do kolegi/koleżanki dziecko otrzymuje punkt, krzyżyk lub uśmiech. Jeśli wszystkie miejsca w ciągu całego miesiąca się zapełnia, dziecko otrzymuje duża nagrodę.

Źródło Nauczycielka Przedszkola

Agnieszka Nowakowska