Jak wspierać rozwój umiejętności opowiadania?

 

• We wczesnym kontaktowaniu się z dzieckiem powinna obowiązywać zasada : „po pierwsze, nie milczeć”. Słowo, aby utrwalić się w mowie dziecka, musi być wielokrotnie w jego otoczeniu powtarzane, a dla niego samego musi mieć moc sprawczą. W związku z tym np. dziecko, które widuje swoją babcię tylko od czasu do czasu, nie utrwali nazywającego ją słowa w pierwszym okresie rozwoju mowy – inaczej niż maluch, którym na co dzień opiekuje się babcia.

• Dziecko mówi o tym, co go otacza i jest dla niego ważne – zatem organizując jego otoczenie tak, aby było stymulujące, różnorodne, sprawiamy, że i mowa dziecka będzie bogatsza. Najbardziej złożone konstrukcje powstają w swobodnych wypowiedziach dziecka. Bardzo często przywołuje ono nazwy odnoszące się do przedmiotów, z którymi często się styka, używa słów pochodzących nie tylko z rozmów domowników, ale też z programów telewizyjnych, literatury, teatru. Dziecko to wdzięczny odbiorca filmów, baśni, wiele sformułowań zapamiętuje i potem powtarza.

• Istotną cechą dziecięcego języka jest jego upraszczanie, tj. dążność do używania podobnych form. Dzieci odkrywają nowe słowa, bawią się nimi, używają ich w różnych kontekstach. Nie krytykujmy dziecka za pomyłki językowe – to naturalny etap nauki mówienia. Powtórzmy spokojnie słowo przekręcone przez dziecko, tym razem we właściwej formie, i swobodnie przejdźmy do dalszej zabawy i rozmowy.

• Rozmawiając z dzieckiem starajmy się nie komplikować nadmiernie swoich wypowiedzi, ale nie musimy ich też sztucznie upraszczać. Dziecko będzie nabierało biegłości z czasem, poznając coraz więcej różnych form gramatycznych i wyjątków.

• Wspólne czytanie bajek warto wzbogacić opowiadaniem treści ilustracji, używając oczywiście języka dostosowanego do możliwości dziecka. Podczas oglądania obrazków wskazujemy palcem dziecka wybrane fragmenty przedstawionej rzeczywistości i wypowiadamy nazwy. Następnie zachęcamy dziecko do powtarzania. Kierujmy do niego także pytania: kto to? lub gdzie jest piesek?, prosząc o pokazanie. Zasłaniając niektóre postacie, przedmioty, podajemy formy dopełniacza, mówimy na przykład: To kwiatek. O, nie ma kwiatka. A to Ala. Nie ma Ali.

• Dzieciom czteroletnim można w czasie czytania książeczek (oglądania obrazków) często zadawać pytanie: dlaczego?, wskazując w ten sposób na widoczne związki między sytuacjami, zdarzeniami i emocjami lub zachowaniami bohaterów. Początkowo podajemy nazwę tych związków, a następnie sprawdzamy rozumienie poprzez stawianie pytań: dlaczego? Z jakiego powodu?

• Historyjka obrazkowa jest bardziej inspirująca niż pojedynczy obrazek. Tworzone przez dzieci opowiadania są dłuższe niż opisy i występuje w nich większe zróżnicowanie środków leksykalnych i gramatycznych. Wykorzystajmy to. Układamy z dzieckiem historyjki obrazkowe, zadając pytania do każdego obrazka (w ten sposób ukazujemy przyczynę i skutek).

• Wymyślajmy wspólnie zabawy tematyczne, w czasie których dziecko pełni różne role (to bardzo ważne!), na przykład kupującego i sprzedającego, lekarza i pacjenta, mamy i synka. Należy zwrócić uwagę na to, aby w trakcie zabawy zadaniem dziecka było nie tylko odpowiadanie na pytania, ale również zadawanie ich.

• Dziecięce wypowiedzi ujawniają naturalną, spontaniczną skłonność ich autorów do uporczywego dochodzenia przyczyn wszystkiego, co wokół się dzieje. Chęć odkrywania źródeł tego, co otacza dziecko, może być dla nas doskonałą okazją do wyjaśniania mu relacji między zdarzeniami, zjawiskami itp. Starajmy się wyczerpująco odpowiadać na pytania dziecka, a zwłaszcza na pytanie – dlaczego? Odpowiedzi udzielane przez dorosłego muszą być dostosowane do poziomu poznawczego i językowego dziecka. Ważne żeby pytania, które zadaje dziecko, zadać również jemu.

• W czasie czytania bajek i opowiadań dorosły powinien – zadając pytania – stale sprawdzać poziom rozumienia tekstu. Należy pytać o bohaterów i o związane z nimi wydarzenia, np. co robi kotek? Kto zrzucił wazon? Co potem robiła Ania? Pytania typu: dlaczego Miś poszedł do lasu? dlaczego dziewczynka nie mogła skakać na skakance? sprawdzają z kolei rozumienie związków przyczynowo-skutkowych.

W wypowiedziach dzieci ważna jest też strona brzmieniowa języka – głośność, wyrazistość mówienia czy też poprawne artykułowanie głosek. Niezwykle istotne są również takie składniki mowy jak słownictwo, poprawność stosowania form gramatycznych, spójność wypowiedzi. Zadaniem dorosłych jest prowokowanie dzieci do formułowania wypowiedzi poprawnych, skutecznych pod względem przekazywanych treści. Na szczególną uwagę zasługuje kształtowanie u dzieci motywacji do doskonalenia języka. Aktywizacji rozwoju mowy sprzyjają przede wszystkim te działania, które odwołują się do zgromadzonych przez dzieci doświadczeń, obserwacji, skojarzeń.

Tworzenie przez dzieci opowiadań, które wiążą się z ich przeżyciami, marzeniami, wyobrażeniami to potrzeba i umiejętność, która pojawia się wcześnie w ich rozwoju. Przedszkolaki bardzo chętnie tworzą narracje i pragną się nimi dzielić z rówieśnikami i dorosłymi. W momencie rozpoczęcia przez dzieci nauki w szkole proces rozwoju umiejętności narracyjnych mógłby być kontynuowany, ale nie zawsze tak się dzieje. Narzucenie w procesie komunikowania się nauczyciela z uczniami określonych ram formalnych i kultywowanie poprawności prowadzi niejednokrotnie do zahamowania naturalnej spontaniczności dzieci w wypowiadaniu się. Rozmawiając z dziećmi dbamy o to, by tak się nie stało. Pamiętajmy o tym, że ważne jest nie tylko to, ile rozmawiamy z dzieckiem, ale też jak to robimy – niech mowa będzie źródłem porozumienia i sposobem budowania relacji.

Bogumiła Pawłowska